Ayşen ERTE
Ekslibris kitapseverlerin kitapların iç kapağına yapıştırdıkları, üzerinde adlarının ve değişik konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu özgün yapıtlardır. Ekslibris bir kitabın kartviziti ya da tapusudur. Kitap sahibini tanıtır, onu yüceltir ve kitabı aldığı ödünç alan kişiyi geri getirmesi konusunda uyarır. Kitap ve kitap sahibi arasındaki bir bağdır.
Önceleri sadece kilisenin ve prenslerin ellerinde bulunan çok değerli el yazması kitaplar, matbaanın icadıyla alt düzeydeki soyluların ve eğitim görmüş burjuva sınıfının da eline geçmeye başlamıştır. Böylece tek sayı olma durumunu kaybeden bu kitapların, hırsızlıktan ve el değişimindeki kaybolmalardan korunması için özel bir mülkiyet işareti gerekliliği doğmuştur. Bu işaretler kitap sahibini simgeleyen çizimler olup, zamanla övünç kaynağı olmaya da başlamıştır. Ekslibrislerin doğuşunu bu ilişki içinde görebiliriz.
Büyük kitap koleksiyonlarına sahip ortaçağ manastırlarındaki kitaplarda da bu tür semboller kullanılmış, hatta ödünç verilen kitaplara özen gösterilmesi için ricalarda bulunulmuş, kaybolursa verilecek cezalar ve tehditler yazılmştır. 19.Yüzyılın sonlarında, ekslibris koleksiyonculuğu önem kazanmış ve yaygınlaşmıştır. Ekslibrisler artık yalnızca kitaplara yapıştırmak düşüncesiyle yapılmayıp, biriktirme ve değiştirme objeleri olarak da kullanılmaya başlamış, kitaba özgü bir işaret olmaktan çıkıp, özgün bir grafik çalışma olarak da bağımsızlaşmıştır.
Bu küçük baskıresimlerin mutlaka sanatçısı tarafından imzalanmış olması gerekmektedir. Ne zaman, kaç adet ve hangi teknikle basıldığı mutlaka belirtilmelidir. Estetik bütünlük, yazıların yerleşimi, teknik yetkinlik, koleksiyoncuların dikkat ettiği önemli konulardır. Koleksiyoncular çok faklı konularda ekslibris toplamakta ve ilgi duydukları yapıtları işleyen sanatçılara özel siparişler vermektedirler. Ekslibris sanatçıları çalışmalarını çoğaltmak için; metal gravür, ağaç baskı, linolyum baskı, taş baskı gibi geleneksel baskı tekniklerinin yanı sıra, serigrafi, ofset, fotoğraf ve bilgisayar tasarımı gibi modern baskı teknikleri olmak üzere toplam elli dolayında yöntem kullanmaktadırlar.
Ekslibrisler günümüzde kitapların iç kapağına yapıştırılmasının yanı sıra, koleksiyoncular tarafından çerçevelenip duvarlara asılıyorsa, bu sanat dalı daha da yaygınlaşıp gelişecek ve kitapseverlerin ve güzel sanatlara ilgi duyanların mutlu olmasına katkı sağlayacaktır.
Kaynakça: “Ekslibris” – Hasip Pektaş
